Szkorbut? Co to takiego i skąd bierze się w naszym organizmie?

Szkorbut, choć kojarzy się głównie z opowieściami o dawnych żeglarzach, wciąż pozostaje interesującym tematem medycznym. Kiedy myślimy o tej chorobie, często przed oczami mamy obrazy marynarzy z XVIII wieku, którzy podczas długich rejsów cierpieli na brak świeżych owoców i warzyw. Jednak szkorbut to nie tylko przeszłość. Współcześnie, choć znacznie rzadziej, również zdarza się, że osoby cierpią z powodu tej choroby. Czym dokładnie jest szkorbut i dlaczego tak ważna jest jego profilaktyka?

Szkorbut – choroba z dawnych czasów

Szkorbut to choroba wywołana niedoborem witaminy C, zwanej też kwasem askorbinowym. Jest to jeden z najstarszych znanych ludzkości problemów zdrowotnych wynikających z niewłaściwej diety. Pierwsze przypadki szkorbutu odnotowano już w starożytności, a jego najgłośniejsze ofiary to marynarze, którzy na morzu nie mieli dostępu do świeżej żywności. Podczas długich rejsów żeglarskich, kiedy zapasy owoców i warzyw były wyczerpane, marynarze doświadczali objawów szkorbutu, które w skrajnych przypadkach prowadziły do śmierci.

Witamina C – klucz do zdrowia

Szkorbut jest bezpośrednio związany z niedoborem witaminy C w organizmie. Witamina C odgrywa kluczową rolę w wielu procesach biologicznych. Jest niezbędna do syntezy kolagenu, czyli białka, które jest głównym składnikiem tkanki łącznej w skórze, kościach, chrząstkach i naczyniach krwionośnych. Kiedy brakuje witaminy C, organizm nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości kolagenu, co prowadzi do osłabienia tkanek i licznych problemów zdrowotnych.

Witamina C jest również silnym przeciwutleniaczem, co oznacza, że chroni komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki. Pomaga także we wchłanianiu żelaza i wspiera układ odpornościowy, co czyni ją jednym z najważniejszych składników diety.

Objawy szkorbutu – kiedy brak witaminy C staje się problemem

Początkowe objawy szkorbutu mogą być subtelne i łatwo przeoczyć je w codziennym życiu. Mogą obejmować uczucie zmęczenia, osłabienie, bóle mięśni i stawów. Z czasem objawy stają się bardziej wyraźne. Na ciele pojawiają się siniaki, a dziąsła zaczynają krwawić, co prowadzi do wypadania zębów. Skóra staje się szorstka, a rany goją się wolniej niż zwykle.

Osoby cierpiące na szkorbut często odczuwają bóle kości, a ich stawy stają się sztywne i obrzęknięte. U dzieci objawy mogą obejmować zahamowanie wzrostu i problemy rozwojowe. W skrajnych przypadkach, nieleczony szkorbut może prowadzić do śmierci, choć współcześnie dzięki dostępności witaminy C jest to rzadkość.

Dlaczego witamina C jest tak ważna w naszej diecie?

Witamina C jest niezbędna dla ludzkiego organizmu, ale nie jest wytwarzana przez nasze ciało. Oznacza to, że musimy dostarczać ją z pożywieniem. Najlepszymi źródłami witaminy C są świeże owoce i warzywa, zwłaszcza cytrusy (pomarańcze, cytryny), kiwi, truskawki, papryka, brokuły, kapusta oraz natka pietruszki. Spożywanie tych produktów w codziennej diecie zapewnia odpowiedni poziom witaminy C i chroni nas przed rozwojem szkorbutu.

Współczesna dieta, bogata w przetworzoną żywność, fast foody i produkty o niskiej wartości odżywczej, może prowadzić do niedoborów witamin, w tym witaminy C. Szczególnie osoby, które nie spożywają wystarczającej ilości warzyw i owoców, mogą być narażone na niedobory. W takich przypadkach warto rozważyć suplementację witaminy C, choć zawsze najlepsze rozwiązanie to zrównoważona dieta.

Czy szkorbut wciąż jest obecny?

Choć szkorbut kojarzy się z przeszłością, wciąż zdarzają się przypadki tej choroby, nawet w rozwiniętych krajach. Współczesne przypadki szkorbutu występują najczęściej w grupach osób o niskim statusie społeczno-ekonomicznym, które mają ograniczony dostęp do świeżych produktów spożywczych. Dotyczy to również osób cierpiących na zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, lub tych, które stosują bardzo restrykcyjne diety eliminacyjne. Także osoby starsze, które mają trudności z jedzeniem ze względu na problemy z uzębieniem czy zmniejszony apetyt, mogą być bardziej narażone na niedobór witaminy C.

W niektórych przypadkach szkorbut może występować u osób, które cierpią na zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, np. choroby jelit, jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy celiakia. Te schorzenia mogą utrudniać przyswajanie witaminy C z pożywienia, co prowadzi do jej niedoborów, nawet jeśli dieta jest teoretycznie bogata w tę witaminę.

Jak zapobiegać i leczyć szkorbut?

Zapobieganie szkorbutowi jest stosunkowo proste – wystarczy spożywać odpowiednią ilość witaminy C w diecie. Dla dorosłych zalecana dzienna dawka witaminy C wynosi około 75-90 mg, choć w przypadku palaczy zaleca się wyższe dawki, ponieważ palenie tytoniu zwiększa zapotrzebowanie na tę witaminę. Leczenie szkorbutu polega na uzupełnieniu niedoborów witaminy C, co najczęściej odbywa się poprzez zmianę diety i ewentualnie suplementację. Objawy szkorbutu ustępują zazwyczaj w ciągu kilku dni od rozpoczęcia suplementacji, a pełna regeneracja tkanek może trwać kilka tygodni.

Szkorbut w kulturze i historii

Szkorbut był chorobą, która odcisnęła swoje piętno na historii. W XVIII wieku, kiedy podróże morskie stawały się coraz dłuższe, tysiące marynarzy umierało na skutek tej choroby. Dopiero w połowie XVIII wieku brytyjski lekarz James Lind udowodnił, że regularne spożywanie cytrusów, bogatych w witaminę C, zapobiega  szkorbutowi. W efekcie floty zaczęły zaopatrywać się w świeże owoce, co pozwoliło na znaczne zmniejszenie liczby przypadków tej choroby. Szkorbut, choć dziś rzadko spotykany, przypomina nam o kluczowej roli diety i regularnym dostarczaniu organizmowi niezbędnych witamin.

Podsumowanie

Choć szkorbut wydaje się być reliktem przeszłości, wciąż może dotknąć osoby, które nie dbają o swoją dietę lub mają problemy zdrowotne utrudniające przyswajanie witamin. Warto pamiętać, że witamina C, choć tak łatwo dostępna w codziennej diecie, pełni kluczową rolę w naszym organizmie. Codzienne spożywanie świeżych owoców i warzyw to najprostszy sposób na uniknięcie tej choroby i utrzymanie zdrowia na odpowiednim poziomie.