Uzależnienia behawioralne: jak je rozpoznać i leczyć?

Współczesny świat oferuje nam nieograniczone możliwości: rozrywka, zakupy, praca, sport, Internet. To nieodłączna część codzienności, która często przynosi radość i spełnienie. Ale co, jeśli coś, co miało być tylko dodatkiem, zaczyna przejmować kontrolę nad naszym życiem? Uzależnienia behawioralne, choć subtelniejsze od tych związanych z substancjami, mogą być równie wyniszczające dla naszego organizmu, ale też dla naszych relacji. W naszym dzisiejszym artykule podpowiemy jak je rozpoznać i jak z nimi walczyć, aby dać sobie szansę na nieobciążone życie. Zapraszamy do lektury!

Czym są uzależnienia behawioralne i jak je rozpoznać?

Uzależnienia behawioralne to zaburzenia psychiczne, w których określone zachowanie – takie jak hazard, zakupy, korzystanie z Internetu, gry komputerowe czy jedzenie – staje się kompulsywne i niekontrolowane. W przeciwieństwie do uzależnień od substancji, takich jak alkohol czy narkotyki, tutaj kluczową rolę odgrywa działanie, które z czasem zaczyna dominować nad innymi aspektami życia.

Najczęściej takie zachowania pojawiają się jako mechanizm radzenia sobie ze stresem, lękiem czy poczuciem samotności. Powtarzanie ich prowadzi do wytwarzania w mózgu dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności. W efekcie człowiek zaczyna poszukiwać tego stanu coraz częściej, ignorując negatywne konsekwencje.

Granica między zdrowym zaangażowaniem a uzależnieniem bywa cienka. Kluczowym sygnałem jest utrata kontroli nad danym zachowaniem. Jeśli coś, co miało być formą relaksu, zaczyna przesłaniać obowiązki, relacje z bliskimi czy zdrowie, może to być pierwszy sygnał alarmowy. Na przykład osoba uzależniona od gier komputerowych może spędzać przed ekranem całe noce, zaniedbując sen, pracę czy kontakty społeczne. Ktoś uzależniony od zakupów może zaciągać kolejne kredyty, mimo rosnących długów. Wszystko to prowadzi do destrukcji różnych sfer życia – zawodowej, rodzinnej, a także emocjonalnej.

Uzależnienia behawioralne i ich najczęstsze rodzaje

Wśród najbardziej rozpowszechnionych uzależnień behawioralnych znajdują się między innymi patologiczny hazard, uzależnienie od Internetu i mediów społecznościowych, uzależnienie od zakupów, od jedzenia, a także nawet od pracy. Poniżej wyjaśniamy dokładnie na czym polega każdy rodzaj zaburzenia.

Hazard patologiczny

Hazard to jedno z najstarszych uzależnień behawioralnych, które może rozwijać się w sposób niezauważalny. Na początku może to być niewinna gra dla rozrywki: zakład na wyścigi konne, wieczór w kasynie czy obstawianie wyników sportowych online. Problem zaczyna się wtedy, gdy potrzeba „pokonania systemu” i wygrania większej kwoty przysłania inne aspekty życia. Patologiczny hazard charakteryzuje się obsesyjnym myśleniem o grze, ignorowaniem negatywnych skutków, takich jak np. długi i  konflikty rodzinne oraz poczuciem utraty kontroli. Co istotne, osoby uzależnione często doświadczają ogromnych wahań emocjonalnych, od euforii po głęboki smutek, które napędzają cykl uzależnienia.

Uzależnienie od Internetu i mediów społecznościowych

Internet to nie tylko narzędzie pracy, ale też przestrzeń, w której spędzamy ogromną ilość czasu na przeglądaniu treści, scrollowaniu mediów społecznościowych czy rozmowach online. Uzależnienie od Internetu objawia się m.in. trudnością w odłożeniu telefonu lub laptopa, nawet gdy to przeszkadza w innych obowiązkach. Media społecznościowe stwarzają dodatkowe zagrożenie, wywołując potrzebę stałego sprawdzania powiadomień, liczenia lajków czy porównywania się z innymi. W efekcie osoba uzależniona może zaniedbywać relacje w świecie rzeczywistym, odczuwać lęk przed „byciem offline” oraz doświadczać obniżenia nastroju z powodu nierealistycznych standardów prezentowanych w sieci.

Uzależnienie od zakupów

Zakupy same w sobie mogą być przyjemne, jednak dla niektórych stają się kompulsywną koniecznością. Uzależnienie od zakupów, zwane również oniomanią, to stan, w którym potrzeba kupowania staje się niekontrolowana, niezależnie od finansowych czy praktycznych konsekwencji. Dla osoby uzależnionej zakupy często są sposobem na złagodzenie negatywnych emocji, takich jak stres, lęk czy poczucie samotności. Niestety, ulga jest chwilowa, a poczucie winy i problemy finansowe prowadzą do narastającej spirali uzależnienia.

Uzależnienie od jedzenia

Jedzenie może być źródłem komfortu, ale w przypadku uzależnienia staje się sposobem na radzenie sobie z emocjami, a nie potrzebą fizyczną. Uzależnienie od jedzenia często dotyczy produktów wysokokalorycznych, bogatych w cukier i tłuszcze, które wywołują szybki wyrzut dopaminy. Tego typu nawyki mogą prowadzić do otyłości, problemów zdrowotnych, a także poczucia winy i niskiej samooceny. Dla osób uzależnionych jedzenie staje się centralnym punktem życia, co znacząco ogranicza ich zdolność do normalnego funkcjonowania.

Uzależnienie od pracy, czyli pracoholizm

Pracoholizm to uzależnienie, które jest społecznie akceptowalne, a często nawet pochwalane. Osoby dotknięte tym problemem spędzają większość czasu na pracy, zaniedbując rodzinę, zdrowie i odpoczynek. Chociaż nadmierne zaangażowanie zawodowe może na początku prowadzić do sukcesów, z czasem przeradza się w przymus ciągłego działania i osiągania kolejnych celów. Pracoholik  często nie potrafi „wyłączyć się” psychicznie z pracy, co prowadzi do wypalenia zawodowego, problemów zdrowotnych i osamotnienia.

Każde z tych uzależnień wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego i wsparcia, zarówno ze strony specjalistów, jak i najbliższego otoczenia. Wspólnym mianownikiem jest jednak potrzeba równowagi i świadomości. Tylko w ten sposób można odzyskać kontrolę nad życiem.

Jakie są skutki uzależnień behawioralnych?

Choć uzależnienia behawioralne mogą wydawać się mniej groźne niż nałogi substancyjne, ich konsekwencje bywają równie poważne. Mogą prowadzić do problemów finansowych, izolacji społecznej, depresji, lęków, a nawet problemów fizycznych, takich jak bezsenność czy zaburzenia odżywiania. Co więcej, uzależnienia te często są trudne do zauważenia, zarówno przez osobę uzależnioną, jak i jej otoczenie, co opóźnia moment poszukiwania pomocy.

Leczenie uzależnień behawioralnych

Proces leczenia zaczyna się od uświadomienia sobie problemu. Pierwszym krokiem jest rozmowa: czy to z bliską osobą, czy z terapeutą. Terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna to najczęściej stosowane metody, które pomagają zrozumieć mechanizmy uzależnienia i wprowadzić zdrowe nawyki.

W niektórych przypadkach pomocne mogą być również grupy wsparcia. Grypy te to między innymi Anonimowi Hazardziści czy Anonimowi Zakupoholicy, które oferują wsparcie emocjonalne i praktyczne wskazówki. Warto również zadbać o wprowadzenie zdrowych alternatyw, sportu, medytacji czy rozwijania pasji, które pomogą zastąpić destrukcyjne nawyki.

Uzależnienia behawioralne – co warto zapamiętać?

Uzależnienia behawioralne to cichy wróg współczesnego świata. Choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się nieszkodliwe, z czasem mogą przejąć kontrolę nad życiem człowieka. Kluczem do ich pokonania jest świadomość, że problem istnieje, i gotowość do podjęcia działań. Współczesna psychologia oferuje wiele narzędzi, które pozwalają na powrót do równowagi i odzyskanie kontroli nad własnym życiem. Bo przecież każdy z nas zasługuje na życie w harmonii: zarówno z samym sobą, jak i z otaczającym światem.